PAPA ALLAYCHAW RANTINPANAKUY, MINKANAKUY
Hatun markachawshi, allillapa runakuna taakuyaq. Paykunaqa allipash imaykachawpis yanapanakuyaq. Manash hapallankunaqa imatapis rurakuyaqtsu. Mayu killachawqa papa allaymi Qisqipampachaw qallan. Tayta Ishiku atska papata muruykunaq. Llapan Qisqipampachaw runakunash tapukuyaq: Ishiku, ¿imaytaq papata allanki?, ¡chunka pitsqa hunaqmi qallaykullaashaq Mallicha! -nishpa, willakullaq. Mallichaqa, Sisari quwantash ampipa rimakuychaw willarinaq, pitsqa hunaqllanam Ishiku papata allananpaq pishin:
- ¿Imanawtaq churanakushun?, ¿pitaq aswata ruramunqa? -
- ¿Mayqantsiktaq yuntata apashun?, ¿piikunaraq arukayaamunqa?- watyatachi rurarishwan nir yarpachakur churanakuyaanaq.
Ishikuqa Shusha mahanwanshi, allaapaqa yarpakachaayaqtsu, paykunaqa musyayaqshi llapan markamahinkuna yanapayaananta. -Nuqantsipis llapanmanmi aywantsiq niyaqshi- Paykunapis llapantash imayka ruraychawpis yanapayaq.
Qisqipampachawmi paykunaqa imaypis taakuyaq. Imapis ruraqqa yamayshi kakuq, wakinkunash rurapakuyaq, kayqa rantipaanakuyshi kaq. Manam pipis pishinantsu, llapan tapunakurirmi imakunatapis rurayaananpaq churanakuyaq, kikinkunapatanaw patsakaayaq.
Mallichawan Sisarish, llapanta qayakuyaanaq, paykunaqa: ¿imanawtaq churanakushun? nishpash llapanwan tarinakurikur patsakaariyaanaq.
-¿Qamkunaqa imata rurayaamunki?, ¡Imachawtaq yanapakayaamunki!-Taytantsik Ishikuwan, maama Shusham papata allayaamunqa nishpa llapanta willakuyaanaq.
Mama Maashiqa chakwan puwaq chunka isqun watayuqnash kaq. Payqa hukllash ninaq: -“nuqapaqa aswaami kaykan, ichikllapis kanmi, tsaytam makyakamushaq, manam chakrataqa ayvayta atiinatsu, manam nawillaa rikannatsu”-
Allaapa kushikuypaqshi kanaq. Tsaynawllash Allhupis nuqakunaqa rakwatam, llushtutam apayaamushaq niyaq. Aglliqa, watya ruraqmi shallaamushaq niqshi. Kuwakamushaqchi, utsutam kisullantin apakamushaq, wakinniykikunapis ichikllatapis apakayaamunki yaw nishpa yarpaatsikunaq.
Mallka, Añiku, Ishaku, Callmicha, Rosita, Lila, Justu, Shallu, Damyana: nuqakunaqa allaqmi shayaamushaq, warmikunam akrayaamushaq, ullqukunanam aylluyaamunqa nishpa patsakaariyaanaq.
Chunka pitsqa hunaq chaariptinnash, llapankuna quya quyalla Ishikupa chakranta chaarirna, qallariyaananpaq mama Kukata mañakuriyaanaq. Tayta Winshiqa, qanchis watayuqna awkin, shukshunllawan katataypa katatarna, utishqa, urkunkunapis yaku shutukuykaq chaariyaanaq; “manaraq qallarmi atska kallpa kananpaq chaqchakuntsik, tsaynawpam Patsamamata mañakuntsik, imaykapis allipa aywananpaq” nishpa kukata qukur qallaykunaq. Llapannash taakurir chakchariykur hukllana papata allar qallariyaanaq.
Anselmuqa manash quya quya rikakunaqtsu, wakinkunaqa manash imapis niyaanaqtsu, hinash awkin Winshiqa yarparaanaq. ¿Imanashunraq?, ¿qishyantsuraq? nishpa kikinllachaw tapukunaq. Inti hiqarquqchawnash Aselmuqa ishkay chunka ashnun qatirishqa chaanaq. ¡Nuqaqa manam quya quya shamurquutsu!, ¡kananqa llapan papatam ashnukunawan apashaq ninaq! Kustalkunaman winayaananpaq mañakunaq. Llapan ashukunaman apananpaqshi allaqkunatapis, akraqkunatapis yarpaatsikunaq.
Wakinkunapis kustalkuna apayanqanta mañakunaq, ¡mañanayaamay! nishpa aylluriykur llapan ashnuman churarkur qatir qallaykunaq. Ishikupa wayinyaqshi papata apanaq, kima, chusku kutichawqa mananash maymanpis papata churanapaq tarinaqnatsu. Llapanshi huntakurkunaq, tsay wataqa Patsamamaqa murunkunata wawankunapaq wachanaq.
Ampipnawna kaptinnash llapan nunakunaqa miyankuna hurqar qallaykuyaanaq. Miyaqa uryaypa chaninmi, manam qillqaytsu, papa allaychawqa papam, awash hurqaychaw awashmi, cebada hurqaychaw cebadam. Watyataqa llapanpaq rakiriyaanaq. Watyataqa sumaq mikukuypaqmi, tsay hunaqqa llapan llimpi llimpi papakunapita rurayaanaq.
Watyapaqqa nawpatam hatun tikakunata aylluntsik, tsaywannam hurnuta rurantsik. Tsay hurnuqa ichikllallan pukunaw pirqashqa tikararirn. Atska yantata aylluriykur waykantsik, achachaywan yanayaariptinnan, llapan karbonta pitsariykur hurnupa punkunpa papata winarikur, ichikllata tikan hitarkur, tsaktariykur rurinpita, rurinpita kuyukacharkatsir; hananpapis papata winarkur llapan achachaykaq tikakunata wilukacharqur pamparkuntsik. Huk hora pamparaariptinam, quntataykaq watyataqa allarintsik. Tsaytanam papa allaychawqa qurakunawan pitsakachaarir pukutaypa pukutaypa papataqa utsullantin, kisullantin mikurintsik.
Warayninpis chakcrachawraq papa kaqta ushaq llapankuna aywayaanaq. Usharirnash, Añikupa papantam kananqa allamushun, paypata usharirnan Kallmichapaman aywakushun. Maashipamanpis aywashunmi, tsaynawmi llapanpata ushapakushun nirna churanakuriyaanaq. Usharikurnam aylluntsikpataqa minkakuypa yanapanakur, usharamushun nishpa niyaanaq. Tsaynawpa llapankunapis rantinpanakuyaq. Manash qillaywanqa chanintsatsikuyaqtsu, Qispipampa markachawqa allaapash yanapanakuy kaykuq.
Margot Camones Maguiña
[email protected]
- ¿Imanawtaq churanakushun?, ¿pitaq aswata ruramunqa? -
- ¿Mayqantsiktaq yuntata apashun?, ¿piikunaraq arukayaamunqa?- watyatachi rurarishwan nir yarpachakur churanakuyaanaq.
Ishikuqa Shusha mahanwanshi, allaapaqa yarpakachaayaqtsu, paykunaqa musyayaqshi llapan markamahinkuna yanapayaananta. -Nuqantsipis llapanmanmi aywantsiq niyaqshi- Paykunapis llapantash imayka ruraychawpis yanapayaq.
Qisqipampachawmi paykunaqa imaypis taakuyaq. Imapis ruraqqa yamayshi kakuq, wakinkunash rurapakuyaq, kayqa rantipaanakuyshi kaq. Manam pipis pishinantsu, llapan tapunakurirmi imakunatapis rurayaananpaq churanakuyaq, kikinkunapatanaw patsakaayaq.
Mallichawan Sisarish, llapanta qayakuyaanaq, paykunaqa: ¿imanawtaq churanakushun? nishpash llapanwan tarinakurikur patsakaariyaanaq.
-¿Qamkunaqa imata rurayaamunki?, ¡Imachawtaq yanapakayaamunki!-Taytantsik Ishikuwan, maama Shusham papata allayaamunqa nishpa llapanta willakuyaanaq.
Mama Maashiqa chakwan puwaq chunka isqun watayuqnash kaq. Payqa hukllash ninaq: -“nuqapaqa aswaami kaykan, ichikllapis kanmi, tsaytam makyakamushaq, manam chakrataqa ayvayta atiinatsu, manam nawillaa rikannatsu”-
Allaapa kushikuypaqshi kanaq. Tsaynawllash Allhupis nuqakunaqa rakwatam, llushtutam apayaamushaq niyaq. Aglliqa, watya ruraqmi shallaamushaq niqshi. Kuwakamushaqchi, utsutam kisullantin apakamushaq, wakinniykikunapis ichikllatapis apakayaamunki yaw nishpa yarpaatsikunaq.
Mallka, Añiku, Ishaku, Callmicha, Rosita, Lila, Justu, Shallu, Damyana: nuqakunaqa allaqmi shayaamushaq, warmikunam akrayaamushaq, ullqukunanam aylluyaamunqa nishpa patsakaariyaanaq.
Chunka pitsqa hunaq chaariptinnash, llapankuna quya quyalla Ishikupa chakranta chaarirna, qallariyaananpaq mama Kukata mañakuriyaanaq. Tayta Winshiqa, qanchis watayuqna awkin, shukshunllawan katataypa katatarna, utishqa, urkunkunapis yaku shutukuykaq chaariyaanaq; “manaraq qallarmi atska kallpa kananpaq chaqchakuntsik, tsaynawpam Patsamamata mañakuntsik, imaykapis allipa aywananpaq” nishpa kukata qukur qallaykunaq. Llapannash taakurir chakchariykur hukllana papata allar qallariyaanaq.
Anselmuqa manash quya quya rikakunaqtsu, wakinkunaqa manash imapis niyaanaqtsu, hinash awkin Winshiqa yarparaanaq. ¿Imanashunraq?, ¿qishyantsuraq? nishpa kikinllachaw tapukunaq. Inti hiqarquqchawnash Aselmuqa ishkay chunka ashnun qatirishqa chaanaq. ¡Nuqaqa manam quya quya shamurquutsu!, ¡kananqa llapan papatam ashnukunawan apashaq ninaq! Kustalkunaman winayaananpaq mañakunaq. Llapan ashukunaman apananpaqshi allaqkunatapis, akraqkunatapis yarpaatsikunaq.
Wakinkunapis kustalkuna apayanqanta mañakunaq, ¡mañanayaamay! nishpa aylluriykur llapan ashnuman churarkur qatir qallaykunaq. Ishikupa wayinyaqshi papata apanaq, kima, chusku kutichawqa mananash maymanpis papata churanapaq tarinaqnatsu. Llapanshi huntakurkunaq, tsay wataqa Patsamamaqa murunkunata wawankunapaq wachanaq.
Ampipnawna kaptinnash llapan nunakunaqa miyankuna hurqar qallaykuyaanaq. Miyaqa uryaypa chaninmi, manam qillqaytsu, papa allaychawqa papam, awash hurqaychaw awashmi, cebada hurqaychaw cebadam. Watyataqa llapanpaq rakiriyaanaq. Watyataqa sumaq mikukuypaqmi, tsay hunaqqa llapan llimpi llimpi papakunapita rurayaanaq.
Watyapaqqa nawpatam hatun tikakunata aylluntsik, tsaywannam hurnuta rurantsik. Tsay hurnuqa ichikllallan pukunaw pirqashqa tikararirn. Atska yantata aylluriykur waykantsik, achachaywan yanayaariptinnan, llapan karbonta pitsariykur hurnupa punkunpa papata winarikur, ichikllata tikan hitarkur, tsaktariykur rurinpita, rurinpita kuyukacharkatsir; hananpapis papata winarkur llapan achachaykaq tikakunata wilukacharqur pamparkuntsik. Huk hora pamparaariptinam, quntataykaq watyataqa allarintsik. Tsaytanam papa allaychawqa qurakunawan pitsakachaarir pukutaypa pukutaypa papataqa utsullantin, kisullantin mikurintsik.
Warayninpis chakcrachawraq papa kaqta ushaq llapankuna aywayaanaq. Usharirnash, Añikupa papantam kananqa allamushun, paypata usharirnan Kallmichapaman aywakushun. Maashipamanpis aywashunmi, tsaynawmi llapanpata ushapakushun nirna churanakuriyaanaq. Usharikurnam aylluntsikpataqa minkakuypa yanapanakur, usharamushun nishpa niyaanaq. Tsaynawpa llapankunapis rantinpanakuyaq. Manash qillaywanqa chanintsatsikuyaqtsu, Qispipampa markachawqa allaapash yanapanakuy kaykuq.
Margot Camones Maguiña
[email protected]